Ademhaling
Copyright 2013-2023 – Kees Vos
English translation – Art Marshall
Algemeen
Om klarinet te spelen adem je eerst lucht in via je mond om vervolgens deze lucht door je klarinet weer uit te blazen. Je adem is van essentieel belang voor het produceren van geluid op je klarinet. Een optimale ademhaling voor het klarinetspelen is de buikademhaling met ademsteun.
Oefening ter bewustwording van buikademhaling en ademsteun
Laten we zonder klarinet een eenvoudige oefening doen om bewust te worden van buikademhaling en ademsteun: Zet je handen in je zij. Adem helemaal uit, voel dat je buik naar binnen getrokken is. Adem daarna langzaam in met een open keel- en mondstand (de gaapstand). Je voelt dat je longen zich vullen en je buik niet alleen aan de voorkant maar ook aan de zijkanten en achterkant uitzet. Span daarna je buikspieren aan om de lucht zolang mogelijk vast te kunnen houden en adem langzaam uit. Deze spierspanning noemen we ademsteun.
Extra oefening voor de buikademhaling
Om de buikademhaling optimaal te voelen kun je bovenstaande oefening nog eens doen terwijl je op je hurken zit of dat je met je rug tegen een muur leunt met je bovenbenen in een hoek van 90 graden ten opzichte van je bovenlijf. In deze houdingen ligt het accent vanzelf op de buikademhaling en niet op de borstademhaling (waarbij de ribben naar boven en opzij bewegen). Probeer je in deze houdingen bewust te worden van de buikademhaling en roep dezelfde bewustwording op als je rechtop gaat staan en klarinet speelt.
Ademhaling als uitgangspunt
Ga bij het klarinetspelen uit van buikademhaling en ademsteun met een ontspannen bovenlijf met slechts de minimale benodigde hoeveelheid spierspanning van embouchure, vingers, handen, armen en bovenrug om klarinettechnieken optimaal te bewerkstelligen.
Vergelijk bij deze 2 afbeeldingen het verschil tussen de grootte van de longen, de omvang van de buik en de koepelvormig en platte vorm van het middenrif.
Het middenrif bestaat uit een grote spier die de afscheiding vormt tussen de buikholte en borstholte. In ontspannen toestand is het middenrif koepelvormig. Aangespannen wordt het middenrif plat zodat de ruimte in je buik kleiner en de ruimte in je borst groter wordt. Het gevolg is dat je longen zich met lucht vullen en je buik uitzet.
Afbeelding 1 uitgeademde situatie, longinhoud kleiner, koepelvormige ontspannen middenrif en een niet uitgezette buik.
Afbeelding 2 ingeademde situatie, longinhoud groter, aangespannen plat middenrif, minder plek in de buik waardoor de buik uitzet waarmee je je voordeel haalt door je buikspieren aan te spannen en hierdoor je adem vast te houden en te doseren. Dit noemen we ademsteun.
De ademhaling aanleren
Door elke dag met een bewuste ademhaling en ademsteun lange tonen met dynamiek te studeren (zie voorbeeld onderstaande afbeelding), raak je aan een optimale buikademhaling gewend en ga je de spieren van je buik voor ademsteun benutten.
De voordelen van ademsteun
De voordelen van ademsteun zijn o.a. dat je de lucht langer kunt vasthouden, dat je de hoeveelheid lucht die je uitblaast kunt regelen, dat je korte gemarkeerde ademstootjes kunt geven om staccato te spelen en dat een gevoel van aanspanning in het centrale gedeelte van je lichaam een positieve weerslag van ontspanning heeft op je bovenlichaam.
Het onbewust en bewust toepassen van ademsteun
Ademsteun pas je onbewust toe door het veel geoefend te hebben en pas je bewust toe op kritieke momenten, tijdens een moeilijke klarinettechniek, dan helpt een bewuste toepassing van ademsteun je er goed doorheen.
Ook het bewust toepassen van ademsteun op momenten dat je nerveus bent geeft je de mogelijkheid jezelf rustiger te gaan voelen.
De klarinet is een blaasinstrument
Vergelijk legato intervallen en registerwisseling op je klarinet met zingen. Het zingen van de ene naar de andere toon doe je op een natuurlijke wijze automatisch zonder luchtvermindering of luchtonderbreking. Zo ook is een doorgaande luchtstroom technische klarinetproblemen zoals legato, registerwisseling en zuiverheid de baas. Alleen met een continue luchtstroom kun je echt gebonden tonen horen. Neem het risico dat een binding mislukt, houd je lucht voor de volgende toon niet in, maar blaas door!!
Geef bewust lucht aan de toon voorafgaande aan een lastige binding naar een volgende hoge toon. Het resultaat is dat de hoge toon er niet onevenredig uitspringt.
Maak muziek met je adem
Benut je adem juist om muzikale zinnen te laten horen. Je muzikaliteit wordt voor een groot deel bepaald door de lucht geleidelijk naar en vanaf de zwaartepunten in de muziekzinnen te laten toenemen of afnemen. Je adem is dus bij uitstek je gereedschap om muzikaal klarinet te spelen.
Bepaal de hoeveelheid adem
Luister tijdens je klarinetspel of je toon in een bepaalde ruimte goed overkomt; vraag je af of je toon niet te hard of te zacht klinkt. Luister ook of je toon in balans is met andere instrumenten. De juiste hoeveelheid luchtstroom doseer je continu tijdens je klarinetspel. Dat is bepalend voor hoe je overkomt op je publiek.
Problemen en oplossingen
— Een wiebelende klarinet
Probleem: Als ik adem haal wiebelt mijn klarinet in mijn mond.
Oorzaak: Een ademhaling waarbij de onderkaak zakt. De onderlip komt in dit geval los van het riet of de boventanden komen los van het mondstuk.
Oplossing: Blijf tijdens een ademhaling tussen 2 tonen altijd met je boventanden en onderlip contact houden met het mondstuk en het riet. Door je lippen bij je mondhoeken te ontspannen kun je ademhalen.
— De adem en snelle noten
Probleem: Snelle noten en lastige passages eisen veel aandacht op waardoor verwaarlozing van voldoende luchtstroom op de loer ligt. Dit gaat ten koste van je klank.
Oplossing: Speel de snelle noten iets langzamer met een doorgaande egale luchtstroom. Oefen een gedeelte apart van 8 of 12 tonen in ritmische variaties zodat je vingers de grepen leren beheersen en je meer op je adem kunt letten. Zie de hier onder staande afbeelding: Ritme Variatie Oefeningen.
— Het moment van ademhaling
Probleem: Om adem te halen wordt de embouchure even losgelaten met het risico dat je teveel lipspanning neemt bij het herstel van de embouchure waardoor het riet niet direct goed begint te trillen. Het herstel van de goede lipspanning vindt pas een fractie na de inzet plaats waardoor de toon indirect klinkt.
Oplossing: Haal zoveel mogelijk adem op plaatsen waar muzikale zinnen eindigen. Je hebt daar de tijd om ruim van tevoren bewust je meest gunstige embouchure weer in te stellen. Noteer komma’s in je partij waar je goed kunt ademhalen en maak een aantekening als je extra veel adem voor de volgende zin nodig hebt.
— De ademhaling en inzetten “na de tel”
Probleem: Het automatisch ademhalen op iedere rust, zelfs binnen een muzikale zin sluipt er als gewoonte snel in. Bij het “na de tel” inzetten en het “napikken” (to play off the beat) wordt er vaak “op de tel” overbodig en ten nadele van de muziek ademgehaald.
Oplossing: Je bent met gesloten lippen, zonder loslaten van je embouchure eerder paraat de volgende toon in te zetten. Dit bevordert de kwaliteit van het ritmisch spelen, wat vooral handig is wanneer je gelijk met andere spelers moet inzetten. Het bevordert de toonaanzet doordat de embouchure niet hoeft te worden hersteld. Om door te blazen zonder ademhaling kun je ter herinnering een “pijltje naar rechts” boven de rusten noteren.
— De ademhaling in rusten
Probleem: Na een aantal tellen of maten rust wordt een inzet door een op het laatste moment genomen ademhaling niet op tijd gedaan.
Oplossing: Adem bij meerdere tellen of maten rust over een langere periode rustig, eventueel door de neus in voordat je inzet. Sluit ruim van tevoren je lippen om het mondstuk heen waardoor een snelle ademhaling op het laatste moment met gebrekkig embouchure herstel achterwege blijft. Je bent met ruim van te voren inademen volledig op je inzet voorbereid, het ritmische moment van inzet en de kwaliteit van de toonaanzet ben je de baas. Noteer ter herinnering een aantekening boven de rusten voor een tijdige ademhaling.
— De adem en het 3e register
Probleem: Voor het spelen in het 3e register, de hoge tonen boven C”’ is het belangrijk je adem ondanks de lastige grepen door te laten stromen. Het onderbreken van je adem, het loslaten en herstellen van je embouchure is er de oorzaak dat de tonen wegvallen en moeilijk weer te starten zijn.
Oplossing: Studeer de grepen eerst zonder te blazen, zodat je ze goed in je geheugen opneemt. Speel daarna dezelfde hoge tonen in een langzaam tempo met doorstroom van adem, zonder je lippen los te laten zodat de tonen vloeiend op elkaar aansluiten.
